Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Η

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Όμως πηγαίνοντας και στον β΄ ήχο βλέπουμε ότι ούτε αυτός μπορεί να εναρμονισθεί, διότι η ευρωπαϊκή κλίμακα αδυνατεί να παραστήσει αφού στερείται του ελάσσονος τόνου. Πολλές φορές, αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, η κλίμακα του β΄ ήχου συγχέεται με αυτήν του πλαγίου β΄, αφού πολλοί ταυτίζουν το Δι Κε Ζω Νη του β΄ ήχου με το Πα Βου Γα δι του πλαγίου β΄. Για ένα όμως που έχει καλό αυτί μπορεί να διακρίνει την διαφορά που έχουν οι δύο ήχοι. Οι μόνοι ήχοι που μπορούν να εναρμονισθούν ακριβώς στην συγκερασμένη ευρωπαϊκή κλίμακα είναι ο τρίτος και ο βαρύς από του Γα, όπως πιστεύει ο κ. Σταματιάδης, αφού όμως μεταβληθεί ο Γα σε Νη[1].

Όμως εκτός από το πιο πάνω εμπόδιο στην εναρμόνιση των εκκλησιαστικών μελών, έχουμε και το εμπόδιο που βρίσκεται στην γραφή της βυζαντινής μουσικής, της οποίας οι χαρακτήρες ποιότητας και ποσότητας έχουν διαφορετική εντονότητα, προφορά, ενέργεια, δια των οποίων χρωματίζονται τα μέλη. Αυτή η γραφή δεν μπορεί να συμβιβαστεί προς τους αυστηρούς κανόνες της εναρμονίσεως. Καταλήγει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, ότι αν προσέξουμε αυτούς που ψάλλουν εκκλησιαστικά μέλη με αρμονία ευρωπαϊκή θα αντιληφθούμε ότι γι’ αυτούς παύει η ενέργεια αυτή των χαρακτήρων[2].

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 63.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 63.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Ζ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ο Στυλιανός Χουρμούζιος παροτρύνει τους αναγνώστες να δοκιμάσουν πάνω στο πιάνο ή σε άλλο όργανο να εκτελέσουν τις βυζαντινές κλίμακες και τότε θα καταλάβουν τη διαφορά. Ασφαλώς θα καταλάβουν τη διαφορά όσοι έχουν γνήσια την προφορά των φθόγγων και όχι όσοι παρασύρθηκαν ψάλλοντας είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία κατά τη συγκερασμένη κλίμακα. Αν δεν υπάρχει διαφορά του Πα-Βου από του Δι-Κε τότε στον α΄ και πλ. α΄ ήχο είναι περιττό το πεντάχορδο σύστημα, όπου μεταβάλλεται το Κε της μέσης σε Πα για να καταστεί το οξύ διάστημα Πα-Βου τόνος όπως το Δι-Κε. Ακόμη πρέπει να καταργηθεί το τετράχορδο ή τριφωνία στον πλ. δ΄ ήχο στον οποίο μεταβάλλεται ο Γα σε Νη, διότι αφού το Γα-Δι-Κε είναι όμοιο με το Νη-Πα-Βου δεν υπάρχει λόγος αυτής της μεταβολής[1].

Από τα παραπάνω, καταλήγει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, αποδεικνύεται ότι ο Βου και ο Ζω της βυζαντινής κλίμακας δεν είναι στην ίδια βάση του Μι και του Σι. Επομένως δεν μπορούν να εναρμονισθούν οι τέσσερις ήχοι της διατονικής κλίμακας, χωρίς βλάβη των κλιμάκων και παραμορφώσεως των μελών αυτών[2].

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 62.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σσ. 62-63.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ ΣΤ

 του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ο κ. Σταματιάδης, όπως αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, αναφέρει ότι το εμπόδιο για εναρμόνιση της βυζαντινής μουσικής, που προέρχεται από τα διαστήματα της βυζαντινής κλίμακας, είναι φανταστικό, διότι η φυσική κλίμακα της φωνητικής ευρωπαϊκής μουσικής είναι η ίδια απαράλλακτα με τη βυζαντινή κλίμακα. Όμως όταν ο κ. Σταματιάδης λέγει φυσική κλίμακα εννοεί την συγκερασμένη, δηλαδή αυτή της ευρωπαϊκής μουσικής. Όμως, όπως πάλιν αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, τα διαστήματα Νη-Πα, Πα-Βου καθώς και το Δι-Κε, Κε-Ζω της διατονικής κλίμακας αποτελούνται από τόνο μείζονα και ελάσσονα. Αντίθετα τα αντίστοιχα διαστήματα της ευρωπαϊκής μουσικής Ντο-Ρε, Ρε-Μι καθώς και το Σολ-Λα, Λα-Σι αποτελούνται από δύο τόνους. Όμως ο Βου και ο Ζω της βυζαντινής κλίμακας είναι βαθύτεροι αισθητά από τους αντίστοιχους της ευρωπαϊκής μουσικής (είναι και οι μόνοι διαφέροντες σε όλη την κλίμακα). Αυτό αποδεικνύεται από το ότι ο Λέγετος και ο Βαρύς διατονικός, στους οποίους οι φθόγγοι αυτοί είναι οι βάσεις και εξ αιτίας αυτού προφέρονται σταθερά, χωρίς καμιά έλξη, είναι αδύνατο να σχηματισθούν ακριβώς δια της ευρωπαϊκής κλίμακας. Η ιδιαίτερη μελωδία των ήχων αυτών έγκειται στο ότι οι δύο αυτοί φθόγγοι είναι βαθύτεροι από αυτούς της ευρωπαϊκής κλίμακας. Έτσι είναι αδύνατο να παραστήσει κάποιος με ακρίβεια τη μελωδία των δύο αυτών ήχων δια της ευρωπαϊκής κλίμακας[1].

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 61.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Ε

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ο κ. Σταματιάδης αναφέρει ότι υπάρχει διαφορά των τόνων στη φωνητική μουσική από τους τόνους της οργανικής μουσικής. Με αυτή τη διαπίστωση συμφωνεί και ο Στυλιανός Χουρμούζιος. Αυτό όμως συμβαίνει σε κάθε είδος μουσικής. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Στυλαινός Χουρμούζιος: «Όσον και αν κανονισθώσιν οι τόνοι επί των οργάνων και όσον λεπτομερώς και ακριβώς αν καθορισθώσιν εν τοις θεωρητικοίς, ίνα χρησιμεύσωσιν ως βάσις διακανονίσεως πάντων των άλλων, δεν δύνανται όμως και τα φωνητήρια όργανα του ανθρώπου να δεσμευθώσιν εν τω λάρυγγι τούτου»[1].

Όσον αφορά τις έλξεις, αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, είναι αδύνατο να καθορίσουμε αυτές, έστω και αν επινοήσουμε όλες τις ποικίλες μορφές και σχήματα διέσεων και υφέσεων. Ούτε η φυσική κλίμακα, ούτε η συγκερασμένη ευρωπαϊκή κλίμακα, ούτε κανένα θεωρητικό μπορεί να καθορίσει ακριβώς τις έλξεις. Οι έλξεις δεν είναι σταθερές, αφού τα διάφορα συναισθήματα επιδρούν πάνω στην φωνή και έτσι δημιουργούν αυτή την ποικιλία των έλξεων. Ούτε δύο φωνές μπορούν να εκτελέσουν ακριβώς τις μεταπτώσεις αυτές επί το οξύ ή το βαρύ[2].

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 57.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σσ. 57-58.

 

Καλό στάδιο!

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Είναι γελοίο, όπως αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος, και να φαντασθεί κάποιος ότι ήταν δυνατό να διατηρείται τέτοια αρμονία σε πολυπληθείς χορούς, χωρίς να καθορίζεται και να σημειώνεται ακριβώς κάθε φωνή.

Όμως και οι αρχαίοι Έλληνες εάν θεωρούσαν με τη λέξη «πολυφωνία» τη σημερινή «αρμονία», φαίνεται πολύ παράξενο γιατί να μη γράψουν εν εκτάσει γι’ αυτή[1].

Η δεύτερη ομάδα, την οποία αναφέρει ο Στυλιανός Χουρμούζιος είναι αυτή που πιστεύουν ότι οι κλίμακες της μουσικής μας δεν εμποδίζουν την εναρμόνιση αυτή, η οποία μπορεί να εφαρμοσθεί χωρίς καμιά βλάβη ή αλλοίωση των μελών της, αρκεί να βρεθεί ο ικανός γι’ αυτό το εγχείρημα. Συνήγοροι αυτής της θέσεως τότε ήταν ο κ. Ι. Πρωϊος και ο κ. Σταματιάδης, καθηγητής των μαθηματικών στην Κωνσταντινούπολη.

Όπως αναφέρει ο κ. Πρωϊος, η μονόφωνη μελωδία είναι ένας μόνο από τους κίονες του Παρθενώνα. Η πολύφωνη μελωδία συμπληρώνει τους κίονας, οι οποίοι στέκονται εκεί, πανομοιότυποι, δια του αυτού μέτρου και ρυθμού συμπληρούντες την αρμονία. Δεν είναι όμως «όλως ξένη η μουσική προς τα συναισθήματα», αφού μπορεί κάποιος «να καταγοητεύηται εκ μόνης της μουσικής χωρίς να ακούη ουδέ λέξιν του κειμένου»[2]. Όμως στην εκκλησιαστική μουσική αυτό που κυριαρχεί δεν είναι η μουσική αλλά το να ακούονται με ευκρίνεια και καθαρότητα οι λέξεις του ποιητικού κειμένου. Η μουσική έχει σκοπό να προσδώσει στις λέξεις ζωηρότερη έννοια και έμφαση.

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 54.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 55.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Αυτοί, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι στους αρχαίους Έλληνες και στους Βυζαντινούς ήταν σε χρήση η αρμονία[1], που χρησιμοποιείται σήμερα από τους Ευρωπαίους, ισχυρίζονται ότι η λέξη «πολυφωνία», η οποία συναντάται στους αρχαίους Έλληνες, έχει την ίδια σημασία, που έχει σήμερα, δηλαδή της πολυτονίας[2]. Αυτοί καταφεύγουν πολλές φορές σε επιχειρήματα γελοία. Αναφέρει λοιπόν ο Στυλιανός Χουρμούζιος ένα παράδειγμα, το οποίο ανέγνωσε σε ένα περιοδικό:

«Οι Βυζαντινοί διά του σημείου του ίσου εδήλουν την αρχήν, το μέσον και το τέλος και το σύστημα του Διαπέντε, ήτοι την βάσιν την τρίτην και την πέμπτην ή την νήτην του Διαπέντε συστήματος». «Αρχή και μέση και τέλος και σύστημα το ίσον εστίν (μουσικά χειρόγραφα εν αρχή)».

Όμως τα αρχαία μουσικά χειρόγραφα γράφουν το εξής: «Αρχή μέση τέλος και σύστημα πάντων των σημαδίων της μουσικής τέχνης το ίσον εστί. Χωρίς γαρ τούτου ου κατορθούται φωνή. Λέγεται δε άφωνον ουχ ότι φωνήν ουκ έχει. Φωνείται μεν ου δειρείται δε. Δια μεν ουν πάσης της ισότητος ψάλλεται το ίσον».

Από τα πάραπάνω, σύμφωνα με τον Στυλιανό Χουρμούζιο, αποδεικνύεται ότι δεν πρόκειται περί των ίσων ή του ίσου, ή περί διαστημάτων αλλά περί του ίσου, το οποίο και σημειώνεται στα χειρόγραφα ως του κυριωτέρου σημείου μεταξύ των άλλων.

(συνεχίζεται)

---

[1] Αρμονία καθορίζει ο Στυλιανός Χουρμούζιος τη συνήχηση διαφόρων τόνων και όχι διαφόρων φωνών.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 53.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ Β

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ο Στυλιανός Χουρμούζιος πίστευε ότι οι γνώμες αυτές περί εναρμονίσεως των εκκλησιαστικών μελών είναι επιβλαβείς για τα εκκλησιαστικά μέλη και ότι είναι ακατόρθωτο το πράγμα αυτό[1].

Αυτοί που συνηγορούν υπέρ της εναρμονίσεως των εκκλησιαστικών μελών μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις τάξεις:

α) Σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι και στους αρχαίους Έλληνες και στους Βυζαντινούς ήταν σε χρήση η αρμονία, που χρησιμοποιείται σήμερα από τους Ευρωπαίους.

β) Σ’ αυτούς που πιστεύουν ότι οι κλίμακες της μουσικής μας δεν εμποδίζουν την εναρμόνιση αυτή, η οποία μπορεί να εφαρμοσθεί χωρίς καμιά βλάβη ή αλλοίωση των μελών της, αρκεί να βρεθεί ο ικανός γι’ αυτό το εγχείρημα και

γ) Σ’ αυτούς που απαιτούν την αρμονία αυτή, απλά ως εξέλιξη της μουσικής και καλαισθησία, η οποία ικανοποιεί το πολιτισμένο αυτί μας, αδιαφορώντας αν γίνεται κάθε ανατροπή κλιμάκων και μελών, η οποία θα επήρχετο χάριν αυτής της αλλαγής[2].

(συνεχίζεται)

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 52.

[2] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 52.

Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΥΛΙΑΝΟ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΟ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Ο Στυλιανός Χουρμούζιος (το πραγματικό του όνομα ήταν Στυλιανός Ελευθεριάδης) υπήρξε αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στον χώρο της ψαλτικής τέχνης στην Κύπρο κατά τον 20^ο αιώνα. Έγραψε το θεωρητικό, με τίτλο «ο Δαμασκηνός» και συνέθεσε πλήθος ύμνων, τα οποία συμπεριέλαβε σε σειρά βιβλίων, με τίτλο «Εκκλησιαστική Σάλπιγξ». Επίσης δημοσίευσε αρκετές βυζαντινομουσικολογικές μελέτες στην εφημερίδα «Φόρμιγξ».

Στην παρούσα μελέτη επιχειρούμε μια κριτική παρουσίαση της μελέτης του, με τίτλο «Εις τας περί εναρμονίσεως της ημετέρας εκκλησιαστικής μουσικής εξενεχθείσας γνώμας», την οποία δημοσίευσε στο περιοδικό «Φόρμιγξ, περίοδος Β΄, έτος Στ΄ (Η΄), αρ. 23-24, Ιούνιος 1911.

Στις μέρες του γινόταν πολύ λόγος για το αναγκαίο δήθεν της εναρμονίσεως των μελών της εκκλησιαστικής μουσικής, διότι, ως έχει, δεν ευαρεστούσε την εξευγενισθείσαν ακοή τους. Και γι’ αυτό το θέμα αποφαίνονταν μερικές φορές άνθρωποι μη αγνοούντες την μεγάλη αξία της ημετέρας μουσικής. Αντί δε να προσπαθούν, όπως αναφέρει ο Χουρμούζιος, να την επαναφέρουν και να την ανυψώσουν στην αρχαία της εύκλεια, προτιμούσαν την υποδούλωσή της σε αλλότριους και οθνείους νόμους, και έτσι βαθμηδόν να περιέλθει σε λήθη συγχωνευόμενη με άλλη μουσική, η οποία είναι εν πολλοίς υποδεεστέρα και προς τούτοις ξένη σε μας θρησκευτικά και εθνικά[1].

---

[1] ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΟΥ, Μελέται, σ. 52.

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ -ΧΡ. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ, ΙΣΟΚΡΑΤΗΜΑ

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

__________

 

Χριστόδουλου Βασιλειάδη, Διδάκτορος Θεολογίας - Δρ Μουσικολογίας, Ισοκράτημα - Μελοποίηση ύμνων, Εκδόσεις Αγία Ταισία, Λευκωσία 2010, σσ. 200.

 

Του Παναγιώτη Τελεβάντου

==============

 

Ακούραστος ο πολυτάλαντος συγγραφέας κατόρθωσε να σταδιοδρομήσει με επιτυχία σε πολλούς τομείς. Διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μουσικός γνωστός πέρα από τα κυπριακά σύνορα.

 

Ο κ. Βασιλειάδης είναι παραδοσιακός θεολόγος και συγγραφεύς πολλών θεολογικών, ιστορικών και μουσικολογικών βιβλίων. Εχει κυκλοφορήσει διάφορους δίσκους στους οποίους συμμετέχει ως συνθέτης, εκτελεστής και ενορχηστρωτής. Εχει επίσης φιλοτεχνήσει εκατοντάδες εικόνες στην Κύπρο και στο εξωτερικό.

 

Στο παρόν σύντομο έργο του αναφέρεται στο ισοκράτημα. Πρόκειται για αρχαίο έθος της Εκκλησίας. Δεν διασώθηκε τίποτα γραπτό αλλά συνιστά φωνητική παράδοση και πρακτική της Εκκλησίας.

 

Το έργο απευθύνεται, ως εικός, στους ειδικούς αλλά και οι απληροφόρητοι αναγνώστες έχουν πολλά να ωφεληθούν και να μάθουν από την ανάγνωσή του.

 

Συγχαίρουμε τον πολυτάλαντο συγγραφέα και του ευχόμαστε γόνιμη συνέχεια της πολυσχιδούς και θεοφιλούς δράσης του.

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ Δ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Εάν λοιπόν ο ισοκράτης χρησιμοποιεί το παραδοσιακό ισοκράτημα στον πλάγιο του τετάρτου ήχο, δηλαδή συνεχόμενο ΝΗ, η βάση του πλαγίου τετάρτου δεν θα ανεβαίνει μεν, αλλά πολλές φορές η σχέση ισοκρατήματος και μέλους δεν θα ακούγεται σωστή, λόγω του ότι ο μελωδός ή η χορωδία θα εκτελούν διαστήματα καθαρά, δηλαδή καθαρή πέμπτη (ΝΗ-ΔΙ) και καθαρή τετάρτη (ΔΙ-ΝΗ΄). Εάν όμως ο ισοκράτης εναλλάσσει το ισοκράτημα και, όταν ο ψάλτης ή η χορωδία κινούνται στο χαμηλό τετράχορδο ΝΗ-ΔΙ, ο ισοκράτης παίρνει το ισοκράτημα ΝΗ ενώ όταν η χορωδία κινείται στο ψηλό τετράχορδο ΔΙ-ΝΗ΄ ο ισοκράτης παίρνει το ισοκράτημα ΔΙ, τότε τα ακούσματα θα είναι σωστά μεν, αλλά το ίσο σταδιακά θα ανεβαίνει, για το λόγο που εξηγήσαμε παραπάνω[1].

        Έτσι δημιουργείται το πρόβλημα αν ο ισοκράτης πρέπει να ακολουθεί στο ίσο τη σταδιακή άνοδο του μελωδού ή της χορωδίας ή αν πρέπει να παραμένει στην βάση του. Εάν διαπιστωθεί αυτή η όπως φαίνεται αναπόφευκτη διάφωνη (μη αρμονική) συνήχηση ισοκρατήματος και μέλους, τότε θα πρέπει, είτε ο χοράρχης κατά κύριο λόγο, είτε ο υπεύθυνος των ισοκρατών, με ένα ανεπαίσθητο νεύμα και σε ένα σημείο που αρμόζει να γίνει μία παύση του όλου μέλους, να γίνει μια επανατοποθέτηση της βάσης του μέλους. Εάν το ανέβασμα της βάσεως είναι λίγα μόρια, τότε είναι καλύτερα να μη γίνεται αλλαγή του ίσου και ο μελωδός ή η χορωδία να συμμορφώνεται με το αρχικό ίσο. Εάν όμως το ανέβασμα της μελωδίας δεν είναι απλά μερικά μόρια αλλά ένα ημιτόνιο, τότε πρέπει ο ισοκράτης να ανεβεί και αυτός και έτσι να συμμορφωθεί με τη νέα βάση του μέλους, είδ’ άλλως θα ακούγεται μεγάλη παραφωνία.

---

[1] Το πείραμα αυτό εφαρμόζετε και σε άλλους ήχους. Μπορούμε να δοκιμάσουμε την άσκηση αυτή και στον ήχο πλάγιο του δευτέρου, με τους φθόγγους ΠΑ-ΚΕ, ομοίως και στον πρώτο και πλάγιο του πρώτου ήχο πάλιν με τους φθόγγους ΠΑ-ΚΕ και στον δεύτερο ήχο με τους φθόγγους ΝΗ-ΔΙ.

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ Γ

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Αυτό το γεγονός έχει σαν αποτέλεσμα το να ακούγεται πολλές φορές το ισοκράτημα που κρατεί ένας ισοκράτης λίγο χαμηλωμένο από το κανονικό. Για να το διαπιστώσουμε αυτό μπορούμε να κάνουμε το εξής φωνητικό πείραμα, εκτελώντας τις ακόλουθες οδηγίες στον ήχο πλάγιο του τετάρτου:

        Α) Ο ισοκράτης παίρνει τη φυσική βάση ΝΗ και ταυτόχρονα ο μελωδός μετά από μερικά δευτερόλεπτα ψάλλει τον φθόγγο ΔΙ, ένα διάστημα πέμπτης ψηλότερα.

        Β) Ακολούθως ο ισοκράτης παίρνει σαν βάση το ΔΙ (το οποίο έψαλλε ο μελωδός) και ο μελωδός, μετά από μερικά δευτερόλεπτα και ενώ ο ισοκράτης συνεχίζει να ψάλλει το ΔΙ, ψάλλει το φθόγγο ΝΗ΄ (το ΝΗ το ψηλό, το οποίο βρίσκεται μία ογδόη ψηλότερα από τη βάση του πλαγίου τετάρτου ήχου).

        Γ) Τέλος ενώ ο ψάλτης ψάλλει το ΝΗ΄ το ψηλό, ο ισοκράτης, έχοντας σαν βάση και σαν άκουσμα το ΝΗ΄ το ψηλό, ψάλλει το ΝΗ το χαμηλό (δηλαδή τη βάση του πλαγίου τετάρτου ήχου).

        Αν εφαρμόσουμε λίγες φορές αυτό το πείραμα θα διαπιστώσουμε ότι η βάση του πλαγίου τετάρτου θα ανεβεί σταδιακά και από ΝΗ θα γίνει ΝΗ δίεση και ακολούθως ΠΑ.

(συνεχίζεται)

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ Β

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο η βάση ανεβαίνει είναι η ταχύτητα, με την οποία εκτελείται ένας ύμνος. Συνήθως αν ψάλλουμε γρήγορα, τότε έχουμε και την τάση να ανεβάζουμε την αρχική βάση του ύμνου.

        Εάν έχουμε επίσης πάρει μια χαμηλή βάση σε ένα ύμνο, ο οποίος θέλει μια πιο ψηλή βάση, τότε έχουμε την τάση σταδιακά να ανεβαίνουμε. Αντίθετα, όταν έχουμε πάρει μια ψηλή βάση σε ένα ύμνο, ο οποίος θέλει μια πιο χαμηλή βάση, τότε ίσως έχουμε την τάση σταδιακά να κατεβαίνουμε για να συναντήσει το ίσο την κανονική του βάση.

        Όμως θα θέλαμε να σταθούμε σε μια άγνωστη ίσως πτυχή του όλου θέματος, η οποία όμως είναι βασική και επηρεάζει την όλη πλοκή τόσο του μέλους όσο και του ισοκρατήματος.

        Κατ’ αρχήν θα θέλαμε να κάνουμε μια διαπίστωση, ότι μία καθαρή πέμπτη και μία καθαρή τετάρτη δεν μας αθροίζουν μία καθαρή ογδόη αλλά λίγο περισσότερο από μία ογδόη. Δηλαδή για παράδειγμα στον ήχο πλάγιο του τετάρτου το καθαρό διάστημα πέμπτης ΝΗ-ΔΙ, αν το προσθέσουμε με το καθαρό διάστημα τετάρτης ΔΙ-ΝΗ΄ (το ΝΗ το ψηλό, το οποίο απέχει ένα διάστημα ογδόης ψηλότερα από το ΝΗ το χαμηλό), δεν θα μας αποτελέσουν το καθαρό διάστημα ΝΗ-ΝΗ΄ αλλά το ΝΗ το ψηλό θα βρίσκεται λίγο ψηλότερα από την κανονική του θέση[1].

(συνεχίζεται)

---

[1] Αυτό το βλέπουμε και από τον τρόπο, με τον οποίο χορδίζονται τα διάφορα όργανα και ιδιαίτερα το πιάνο και το βιολί. Το βιολί χορδίζεται σε καθαρές πέμπτες (ΛΑ-ΜΙ, ΡΕ-ΛΑ, ΣΟΛ-ΡΕ), ενώ το πιάνο σε καθαρές όγδοες. Έτσι το πιάνο θα έχει χορδισμένες μεν καθαρές όγδοες (ΝΤΟ-ΝΤΟ΄) αλλά η πέμπτη του (ΝΤΟ-ΣΟΛ) θα είναι λίγο χαμηλωμένη.

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ Α

του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Πίνακας Χριστόδουλου Βασιλειάδη) 

        Ίσο ονομάζουμε στη ψαλτική τέχνη τον υπηχούντα βόμβο κατά την εκτέλεση στην εκκλησιαστική μελωδία[1]. Συνοπτικά έχουμε μια ποικιλία ειδών ισοκρατήματος. Το κλασσικό ισοκράτημα είναι η σταθερή υπήχηση πάνω στην βάση του εκάστοτε ήχου, χωρίς το ισοκράτημα να έχει καμιά σχέση με τις μελωδικές γραμμές, που εκτελεί ο ψάλτης ή η χορωδία. Έχουμε επίσης το εναλλασσόμενο ισοκράτημα, το οποίο είναι πιο πολύ επηρεασμένο από την αρμονία της δυτικής μουσικής. Έχουμε επίσης το διπλό ισοκράτημα, κατά το οποίο οι ισοκράτες κρατούν ταυτόχρονα δύο ισοκρατήματα (π.χ. στον ήχο πλάγιο του τετάρτου οι μισοί ισοκράτες κρατούν τη βάση ΝΗ ενώ οι άλλοι μισοί τον δεσπόζοντα φθόγγο ΔΙ) κατά την εκτέλεση ενός ύμνου.

        Γίνεται πολύς λόγος για τις αιτίες, που η βάση, την οποία παίρνει ένας ψάλτης ή μία χορωδία σταδιακά ανεβαίνει (ή και σπανιότερα κατεβαίνει) κατά την διάρκεια της εκτέλεσης ενός ύμνου. Μπορούμε να απαριθμήσουμε πολλούς λόγους, εξ αιτίας των οποίων η βάση ενός ύμνου σταδιακά ανεβαίνει.

        Ένας βασικός λόγος για την άνοδο του ίσου κατά την ώρα της ψαλμωδίας είναι η διάθεση του εκτελεστή και το πόσο δυνατά ψάλλει. Συνήθως όταν ψάλλουμε δυνατά έχουμε την τάση να ανεβάζουμε τη βάση. Στην μακρόχρονη πορεία μου στην έρευνα της ψαλτικής τέχνης δεν έχω συναντήσει περίπτωση, κατά την οποία η βάση ενός ήχου σταδιακά να κατεβαίνει. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις η βάση ενός ήχου είτε παραμένει στην αρχική του βάση είτε, το πιο σύνηθες, σταδιακά ανεβαίνει.

(συνεχίζεται)

---

[1] Βλ. Οικονόμου Χαραλάμπους, Βυζαντινής Μουσικής Χορδή, Θεωρητικόν, Πάφος 1940, σ. 149.

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ

(Πίνακας Χριστόδουλου Βασιλειάδη) 

Γίνεται πολύς λόγος στους κύκλους ιεροψαλτών, μουσικοδιδασκάλων και ερευνητών για τις αιτίες, που η βάση, την οποία παίρνει ένας ψάλτης ή μια χορωδία σταδιακά ανεβαίνει (ή και σπανιότερα κατεβαίνει) κατά την διάρκεια της εκτέλεσης ενός ύμνου. Μπορούμε να απαριθμήσουμε πολλούς λόγους, εξ αιτίας των οποίων η βάση ενός ύμνου σταδιακά ανεβαίνει (ή και κατεβαίνει). Υπάρχουν όμως και κάποιες άγνωστες ίσως στους πολλούς πτυχές του όλου θέματος. Αυτές έχουν να κάνουν κυρίως τόσο με το ισοκράτημα, το οποίο βαστάζουν οι ισοκράτες, όσο και με την διαστηματική σχέση των φθόγγων μεταξύ τους. Ακόμη το όλο θέμα έχει να κάνει και με πτυχές, οι οποίες αφορούν όχι μόνο την Ψαλτική Τέχνη αλλά και γενικότερα την μουσική. Στην παρούσα εισήγηση εξετάζουμε μόνο μία από αυτές τις αιτίες, για τις οποίες η βάση, την οποία αρχικά παίρνουν ιεροψάλτες ή η χορωδία σταδιακά ανεβαίνει.

ΛΟΓΙΣΜΟΙ

Στίχοι: Αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Να πούμε πως τραβήξαμε

το δρόμο μας αντρίκια
κι ότι σκληρά παλέψαμε
μέσ’ στης καρδιάς τα μύχια;

Να πούμε πως ιδρώσαμε,
ματώσαμε στο δρόμο,
με πόνο πως δεχτήκαμε
φριχτό σταυρό στον ώμο;

Να πούμε πως διαβήκαμε
τη στράτα της αλήθειας,
πως την ψευτιά νικήσαμε,
τη φρίκη της συνήθειας;

Να πούμε πως τα μάτια μας
δε στράφηκαν στο χώμα
πως του παλιού μας άνθρωπου
δεν είδαμε το πτώμα;

Να πούμε πως πιστέψαμε
μέχρι και τη θυσία,
πως ταπεινή προσφέραμε
στον Κύριο μας λατρεία;

Να πούμε πως η αγάπη του
φλόγισε την καρδιά μας,
πως μόνο ‘Κείνος ήτανε
μοναδική χαρά μας.

Να πούμε πως κρατήσαμε
κατάλευκο τον κρίνο,
κι ασύλητο φυλάξαμε
τον θησαυρό του εκείνο;

Πως η καρδιά δεν ζήτησε
μακριά Του να μισέψει
κι αφέντες άλλους πιο τρανούς
να βρει και να λατρέψει;

Να πούμε ή να σιωπήσουμε
και σκύβοντας το γόνυ
πιο ταπεινά ν’ αρχίσουνε
του αγώνα κάποιοι πόνοι;

Τι λέτε, θα τολμούσαμε
να πούμε την αλήθεια
ή θα γυρεύαμε ξανά
ψευτιές και παραμύθια;

Αν αιστανθείς πως το μπορείς,
αδέρφι μου, προχώρα,
μετά την Χάρη του Χριστού
συ θα τη βρεις την ώρα...

Το τραγούδι της Κύπρου στην eurovision

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

Δρ Θεολογίας -  Δρ Μουσικολογίας

Εδώ και πολλά χρόνια σταμάτησα να παρακολουθώ τον διαγωνισμό της eurovision. Ο λόγος είναι διότι έχει ξεπέσει αυτός ο διαγωνισμός και κάθε άλλο από διαγωνισμός τραγουδιού είναι. Τον διαγωνισμό αυτό δεν τον παρακολουθείς για να δεις ωραίες και μεστωμένες συνθέσεις, οι οποίες να αντιπροσωπεύουν την παράδοση και κουλτούρα της χώρας που εκπροσωπούν, αλλά μάλλον είναι διαγωνισμός ενδυμασίας, χορογραφίας, πρωτοτυπίας και κάτι, το οποίο να προσελκύει την προσοχή σου. Ακόμη είναι πλέον βέβαιο ότι συντρέχουν και πολιτικοί λόγοι στην εκλογή τραγουδιού. Επομένως δεν θα περίμενα τίποτα καλύτερο από ένα εξευτελισμό του θεσμού.

Έχω ακούσει το τραγούδι που θα εκπροσωπήσει την Κύπρο στο διαγωνισμό της eurovision και δεν εκπλάγηκα καθόλου από το τραγούδι αλλά από τη χώρα που το ψήφισε για να την εκπροσωπήσει. Η Κύπρος, μια χώρα με παράδοση τριών χιλιάδων χρόνων ελληνισμού και δύο χιλιάδων χρόνων χριστιανισμού, δεν αναμενόταν ποτέ να στείλει ένα τέτοιο τραγούδι στο διαγωνισμό της eurovision.

Από απόψεως συνθέσεως είναι ένα πολύ χαμηλής στάθμης τραγούδι, που δεν έχει τίποτα το αξιόλογο να δείξει, ούτε από απόψεως ρυθμού, μελωδίας, αρμονίας, πλοκής κλπ. Είναι ένα τραγούδι, του οποίου οι προδιαγραφές του είναι, κάθε άλλο παρά βασισμένες στους κανόνες που εδώ και αιώνες επεκράτησαν σο χώρο της μουσικής. Γι’ αυτό και δεν εκπλάγηκα όταν το άκουσα, αφού αυτή είναι η ποιοτική στάθμη του διαγωνισμού της eurovision.

Αυτό που με εξέπληξε ήταν τα λόγια. Δεν περίμενα ποτέ ότι τραγούδι, που θα εκπροσωπούσε την Κύπρο στον διαγωνισμό της eurovision θα έλεγε εικοσιπέντε φορές τη λέξη διάβολος. Ακόμη δεν περίμενα ότι το τραγούδι της Κύπρου στον διαγωνισμό της eurovision θα ήταν ένας ύμνος στον διάβολο.

Μεγάλη ευθύνη φέρει το διοικητικό συμβούλιο του ΡΙΚ, το οποίο καλούμε να ακυρώσει την εκλογή αυτού του διαβολοτραγουδιού. Το ΡΙΚ υποτίθεται ότι εκπροσωπεί το σύνολο του πληθυσμού της Κύπρου. Κανένας σώφρων άνθρωπος στην Κύπρο δεν θα δεχόταν αυτό το τραγούδι να τον εκπροσωπήσει στον διαγωνισμό της eurovision. Ακόμη καλούμε τους ποικίλους φορείς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς να αντιδράσουν με πιο συγκεκριμένους τρόπους, ενάντια στην εκλογή αυτή του τραγουδιούˑ δεν αρκεί απλά μια ανακοίνωση, η οποία θα πέσει στο κενό και θα ξεχαστεί. Οι ποικίλοι φορείς θα μπορούσαν να οργανώσουν μια ειρηνική διαδήλωση έξω από το ΡΙΚ, η οποία θα έδινε ένα σαφές μήνυμα ότι ο κυπριακός λαός δεν ανέχεται αυτά τα ξενόφερτα και σατανικά τραγούδια. Δεν μπορεί να είμαστε παθητικοί δέκτες των τεκταινομένων στην Κύπρο και να μην έχουμε λόγο σε κάτι το οποίο μας εκπροσωπεί.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Με τ’ άκουσμα σου πάλλεται, φλογίζετ’ η καρδιά μου

Ελλάδα γαλανόλευκη, πατρίδ’ αγαπημένη
ηρώων γη λαμπρόμορφη για δόξα συ πλασμένη
στη θύμησή σου αγάλλεται, φλογίζετ’ η καρδιά μου.

Αιώνων πλάτη απέραντα, καιρών πολλών τα βάθη
τη λάμψη σου δεν μπόρεσαν πάνω στη γη να σβήσουν
δεν μπόρεσαν στη δίνη τους και σένα να τραβήξουν
αιώνια πλάτη αμέτρητα, καιρών πολλών τα βάθη.

Πατρίδα τρισμακάριστη και τρισαγαπημένη
νίκες τρανές κι ιδανικά το μόνο στόλισμά σου
φώτα λαμπρά που σκόρπισες παντού στο πέρασμά σου
εσύ είσαι τρισμακάριστη και τρισαγαπημένη.

Σε χώρες ανεκλάλητης πανώριας αρμονιας
σε φέρνει η στράτα Του Σωτήρα αντάμα όθε διαβήτε
πάντα μπροστά και μέσ’ στο φώς στη νίκη θε να ‘ρθήτε
σε τόπους ανεκλάλητης πανώριας αρμονίας.

ΚΑΛΗΜΕΡΑ, ΧΡΙΣΤΕ ΜΟΥ

Στίχοι: αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Εικόνα Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Καλημέρα, Χριστέ μου,

στη φτωχή την καρδιά μου
είσαι Σύ, λατρευτέ μου,
κι έχω πάντα χαρά.
Ταπεινή η προσευχή μου
βγαίνει από την ψυχή μου
και τη στέλνω σε σένα,
σου τη στέλνω ψηλά.
Καλημέρα, Χριστέ μου,
στον ουράνιο Σου θρόνο
μ’ αρχαγγέλου φτερά
θα πετάξω ξανά,
για να φτάσω κοντά Σου
και μ’ αγγέλους μαζί
να ‘μαι ‘γώ το παιδί Σου
και Συ να ‘σαι Πατέρας.
Καλημέρα, Χριστέ μου,
μείνε πάλι κοντά μου
στη στιγμή της οδύνης.
Φώτισε μου το δρόμο
μέσ’ στο διάβα της μέρας,
φώτισέ μου τη στράτα,
που κρυφά τη σκοτίζουν
μαύρα σύννεφα, πλάνα
και την έρμη, την άπειρη
την καρδία μου λυγίζουν.
Λυτρωτή, γονατίζω
και ζητώ ταπεινά
σαν λουλούδι ν’ ανθίζω
στο δικό σου τον κήπο,
σαν δεντρί να λυγίζω
καρπερό με χαρά.
Καλημέρα, Πατέρα,
στην καινούρια την μέρα
δός μου δύναμη, ελπίδα
πίστη αγνή, φλογερή.
Κι απ’ την ύλη πιο πέρα
να ξεφεύγει η ματιά μου,
για να φτάνω κοντά Σου
και Συ να ‘σαι κοντά μου.
Καλημέρα, Χριστέ μου,
το σκοτάδι του κόσμου
και τ’ ανάσασμα τ’ άδη
θέλουν να ‘ρθουν εντός μου.
Μείνε, Κύριε, μαζί μου
μονοκράτορας Σύ
στην καρδιά, την ψυχή μου,
σ’ όλες, Κύριε, τις μέρες.
Καλημέρα, Χριστέ μου,
Σύντροφε μου, Αδελφέ μου,
Λατρευτέ μου Σωτήρα,
της ψυχής μου τα μύρα
τα προσφέρω σε Σένα
την καινούρια αυτή μέρα,
ώ Χριστέ, Καλημέρα…

ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ ΤΗΣ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ

Στίχοι: Ρούλα  Ιωαννίδου Σταύρου

Μουσική: Χριστόδουλος Βασιλειάδης

Καράβι που ξεκίνησες

απ' των καιρών τα βάθη

και στο σκαρί σου φόρτωσες

της Κύπρου τ' άγια πάθη,

πάρε και τις ελπίδες μας
στα πέλαγα σεριάνι

ταξίδεψε τις μνήμες μας

στης γης κάθε λιμάνι.

 

Από το Μικρολίμανο

άπλωσε την καρδιά σου

να φτάσουν ως την πόλη μας

τα ολόλευκα πανιά σου.

Μαζί θα ταξιδέψουμε,

μαζί θα πορευτούμε

για της Κερύνειας την ακτή

τ' αδέρφι σου να βρούμε.

 

Με το μεγάλο μάτι σου

τους πόθους μας κοιτάζεις

κι η Ιστορία ξαγρυπνά

στο κάστρο αναγαλλιάζει.

Σμίγουν αιώνες και καιροί

σφιχτά στο πέρασμά σου

και γράφουν με τη Λευτεριά

το καλωσορισμά σου.