ΤΟ ΦΩΣ ΣΟΥ ΛΥΤΡΩΤΗ

                                                        Στίχοι: αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Φωτογραφία Αλεξία Φιλίππου)

Δός μας ταπείνωση, Χριστέ
Πατέρα, Πλάστη κι Οδηγέ.
Δός μας τ’ ανέσπερο το φώς,
γίνε για μας ο λυτρωμός.

Μείνε Σωτήρας κι Αδελφός,
παντοτινός μας αρχηγός
στο διάβα της ζωής μας
στα βάθη της ψυχής μας.

Σκοτάδι γύρω πνιγηρό,
πλάνης ανάσασμα πικρό,
για ίδες, Πατέρα, προχωρούν
μεσ’ στην καρδιά μας θε να μπούν.

Το φώς… το φώς Σου, λυτρωτή,
που τα σκοτάδια πυρπολεί,
Χριστέ μου, αυτό ποθούμε,
προσμένουμε, ζητούμε.

Η ΠΟΛΗ

 Στίχοι: Αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Έπεσ’ η πόλις η τρανή,
η μυριοξακουσμένη,
που ήταν στα πέρατα ωδή
χιλιοτραγουδισμένη.

Κι έκρυβε μύριους θησαυρούς,
«Φάρος» στην οικουμένη,
σκορπούσ’ ολούθε τους καρπούς,
τίποτα πια δε μένει…

«Μαρμαρωμένος» καρτερεί,
του στέρεψε το δάκρυ
χαμένη δόξα να θρηνεί
στου τείχους κει την άκρη.

Και καρτερεί… με προσμονή
την άγια κείνη μέρα
μέσ’ απ’ τον τάφο του να βγεί
ν’ ακούσει τη φλογέρα,

που θα σημαίνει μυστικά
της νίκης το τραγούδι.
Στης Ρωμιοσύνης την καρδιά
να δει ν’ ανθεί λουλούδι.

Δεν είν’ ονείρατα παλιά
κι ιδανικά χαμένα,
θα μείνουν πάντα στην καρδιά
λαμπρά, φωτολουσμένα…

ΑΔΕΛΦΕ ΜΟΥ ΠΡΟΧΩΡΑ

 Στίχοι: Αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Αδερφέ μου προχώρα
στον σκληρό Γολγοθά,
για να φτάσεις στη χώρα,
που θα βρείς τη χαρά.

Θα ‘χει ο δρόμος τριβόλια,
θα ‘χει αγκάθια σκληρά,
πειρασμούς, αγριοβόρια,
μα περπάτα γερά.

Στο στενό μονοπάτι,
που τραβάει προς το φώς,
προς τ’ απέραντα πλάτη,
δεν θα ζεις μοναχός.

Στην πανώρια σου πάλη
θα ‘ναι δίπλα σου ορθός,
Αδερφός κι οδηγός σου
ο Χριστός και Θεός.

ΑΣΤΡΑΠΗ

Στίχοι: Αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Αστραπή στη ματιά μας θα λάμπει,

στην καρδιά μας μια φλόγα τρανή,
στης Αλήθειας τ’ ατέρμονα θάμπη
φωτισμέν’ η ψυχή μας θα ζεί.

Αδερφοί, μη δειλιάστε στην πάλη,
στην αντάρα της μάχης ορθοί,
τ’ αγριοβόρια θα ορμήξουνε πάλι,
στη γαλήνη μας μπόρα θα ‘ρθεί.

Μπρός, αδέρφια, κι ο δρόμος μεγάλος
κι είν’ η στράτα μας πόνος σκληρός,
ποθητής στης αλήθειας το κάλλος
πρέπει να ‘ ναι κανείς τολμηρός.

Τα σκοτάδια πλακώνουν τη γή μας,
πλάνης λόγια τ΄ αυτιά μας ακούν,
αστραπή στην ψυχή δυναμή μας,
μύρια στόματ’ αλήθεια θα πούν.

Παλληκάρια ριχτείτε στη μάχη
λαβωμένες καρδιές καρτερούν,
μύριες θλίψεις ο πόθος μας θα ‘χει
τ’ ό,τι ζούμε και κείνες να βρούν.

Στου Χριστού το Πανάγιο Βασίλειο
έναν ύμνο η ψυχή μας θα πεί,
για να βρεί τον ανέσπερο «Ήλιο»
και να γίνει φωτιά κι Αστραπή.

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Στίχοι: Αρχιμ. Νικόδημου Σκρέττα

Μουσική: Χριστόδουλου Βασιλειάδη

Μάνα, δος μου την ευχή σου,
σε ταξίδι μακρινό
φεύγει απόψε το παιδί σου,
δέξου το χαιρετισμό.

Το πικρό ποτήρι πιές το
του σκληρού του χωρισμού
το «’χε γειά, παιδί μου», πες το
τ’ άραχνου του μισεμού.

Έχε γειά, γλυκειά μου μάνα,
προσευχήσου στο Χριστό
δρόμοι, μονοπάτια πλάνα
μη και μπουν στο λογισμό,

Μη και κλέψουν της καρδιάς μου
τον ολόλευκο ανθό,
μη γητέψουν της χαράς μου
τον γοργόφτερον αητό.

Δός μου την ευχή σου, μάνα,
κει που φεύγω μακριά
σου την κάμω τώρα τάμα
της ψυχής μου την χαρά

να ‘ναι πάντα συντροφιά σου
και γαλήνη στην καρδιά σου
να ν’ αυτή η παρηγοριά σου
στη σκληρή τη μοναξιά.

Εὐχὴ εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον

Ποίημα Ἁγίου Δημητρίου, Μητροπολίτου ῾Ροστώβ,

τοῦ θαυματουργοῦ

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

 

        Ὑπεραγία Θεοτόκε Παρθένε, σκέπε με, καὶ διαφύλαττε τὸν δοῦλον σου ἀπὸ παντὸς κακοῦ ψυχῆς τε καὶ σώματος, καὶ ἀπὸ παντὸς ἐχθροῦ ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου.

        Χαῖρε, κεχαριτωμένη Μαρία, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ. Εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶ καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου, ὅτι Σωτῆρα ἔτεκες τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

        Χαῖρε καὶ εὐφραίνου, Θεοτόκε Παρθένε. καὶ πρέσβευε ὑπὲρ τοῦ δούλου σου. Κυρία καὶ Δέσποινα τῶν ἀγγέλων καὶ μήτηρ τῶν χριστιανῶν, βοήθησόν μοι τῷ δούλῳ σου.

        ῏Ω Μαρία παναμώμητε· χαῖρε, νύμφη ἀνύμφευτε. Χαῖρε ἡ χαρὰ τῶν θλιβομένων καὶ ἡ παραμυθία τῶν λυπουμένων.

        Χαῖρε, ἡ τροφὴ τῶν πεινώντων καὶ ὁ λιμὴν τῶν χειμαζομένων. Χαῖρε, τῶν Ἁγίων ἁγιωτέρα καὶ πάσης κτίσεως τιμιωτέρα.

        Χαῖρε, τοῦ Πατρὸς τὸ ἁγίασμα, τοῦ Υἱοῦ τὸ σκήνωμα καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τὸ ἐπισκίασμα.

        Χαῖρε, τοῦ πάντων βασιλέως Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν τὸ τερπνὸν παλάτιον.

        Χαῖρε, ἡ μήτηρ τῶν ὀρφανῶν καὶ ἡ βακτηρία τῶν τυφλῶν. Χαῖρε, τὸ καύχημα τῶν χριστιανῶν καὶ τῶν προσκαλουμένων σε ὁ ἕτοιμος βοηθός.

        Παναγία Δέσποινά μου, φύλαξόν με ὑπὸ τὴν σκέπην σου· ὅτι εἰς τὰς παναχράντους χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου. Γενοῦ βοηθὸς καὶ σκέπη τῆς ψυχῆς μου, ἐν τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως· καὶ πρέσβευε ὑπὲρ ἐμοῦ τοῦ ἀναξίου, ἵνα εἰσέλθω καθαρὸς καὶ ἁγνὸς εἰς τὸν Παράδεισον.

        Μὴ ἀποῤῥίψῃς με, Κυρία μου, τὸν δοῦλόν σου, ἀλλὰ βοήθησόν μοι καὶ δός μοι τὸ συμφέρον τῆς αἰτήσεως.

        Λύτρωσαί με ἀπὸ παντὸς κινδύνου, ἐπιβουλῆς, ἀνάγκης καὶ ἀσθενείας, καὶ δώρησαί μοι πρὸ τοῦ τέλους μετάνοιαν, ἵνα σῳζόμενος τῇ βοηθείᾳ σου, ἐν μὲν τῷ παρόντι βίῳ ἀπὸ παντὸς ἐχθροῦ ὁρατοῦ καὶ ἀοράτου, πορευόμενος θεαρέστως ἐν τοῖς θελήμασι τοῦ ἀγαπητοῦ σου Υἱοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν, ἐν δὲ τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως, ἀπὸ τῆς αἰωνίου καὶ φοβερᾶς κολάσεως, ἵνα προσκυνῶ, εὐχαριστῶ καὶ δοξάζω τὸ πανάγιον ὄνομά σου εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.

Πρωϊνὴ Προσευχὴ τῶν πατέρων τῆς Ὄπτινα

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

            Κύριε ᾿Ιησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός μου, βοήθησέ με νὰ ἀντιμετωπίσω μὲ ψυχικὴ γαλήνη ὅλα, ὅσα θὰ ἐπιτρέψῃ ἡ ἀγάπη σου στὴ σημερινὴ ἡμέρα.

            Βοήθησέ με νὰ παραδοθῶ ὁλοκληρωτικὰ στὸ ἅγιο θέλημά σου.

            Στὴν κάθε ὥρα αὐτῆς τῆς ἡμέρας φώτιζέ με καὶ δυνάμωνέ με γιὰ τὸ κάθε τι.

            ῞Οποιες εἰδήσεις κι ἂν λάβω στὸ διάστημα τῆς σημερινῆς ἡμέρας, δίδαξέ με νὰ τὶς δεχθῶ μὲ ἡρεμία καὶ μὲ τὴν πεποίθηση ὅτι προέρχονται ἀπὸ τὸ ἅγιο θέλημά σου.

            Καθοδήγησε τὶς σκέψεις καὶ τὰ συναισθήματά μου σὲ ὅλα τὰ ἔργα μου καὶ τὰ λόγια μου.

            Σὲ ὅλες τὶς ἀπρόοπτες περιστάσεις μὴ μὲ ἀφήσῃς νὰ ξεχάσω ὅτι τὰ πάντα προέρχονται ἀπὸ ἐσένα.

            Δίδαξέ με νὰ συμπεριφέρωμαι σὲ κάθε μέλος τῆς οἰκογένειας μου μὲ εὐθύτητα καὶ σύνεση, ὥστε νὰ μὴ συγχύσω καὶ στενοχωρήσω κανένα.

            Κύριε, ᾿Ιησοῦ Χριστὲ ὁ Θεός μου, δός μου τὴ δύναμη νὰ ὑποφέρω τὸν κόπο καὶ ὅλα τὰ γεγονότα τῆς ἡμέρας αὐτῆς καθ᾿ ὅλη τὴ διάρκειά της.

            Καθοδήγησε τὴ θέλησή μου καὶ δίδαξέ με νὰ προσεύχωμαι, νὰ πιστεύω, νὰ ὑπομένω, νὰ συγχωρῶ καὶ νὰ ἀγαπῶ. ᾿Αμήν.

ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ. Ο ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ ΑΡΧΩΝ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

 του Χριστόδουλου Βασιλειάδη

1. Βιογραφική αναφορά

Ο Θεόδουλος Καλλίνικος γεννήθηκε στο Λευκόνοικο της επαρχίας Αμμοχώστου στα 1904. Μαθήτευσε κοντά στον Στυλιανό Ελευθεριάδη (Χουρμούζιο) και στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών. Εκεί εκτός από την βυζαντινή έμαθε και ευρωπαϊκή μουσική.

Στα 1925 διορίστηκε διευθυντής της Σχολής Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου. Η σχολή αυτή ιδρύθηκε στα 1925 στο προάστιο Μεσαορίας και μεταφέρθηκε στα 1937 στην Λευκωσία. Σε ηλικία 45 χρόνων διορίστηκε καθηγητής της βυζαντινής μουσικής στην Ιερατική Σχολή «Απόστολος Βαρνάβας». Υπηρέτησε ως καθηγητής για 38 χρόνια, από το 1949 μέχρι το1987. Επίσης διετέλεσε καθηγητής της βυζαντινής μουσικής στην Παιδαγωγική Ακαδημία Κύπρου για 26 χρόνια (από το1959 μέχρι το 1985).

Υπηρέτησε στον καθεδρικό ναό του αγίου Ιωάννου στην αρχιεπισκοπή Κύπρου από το 1935.

Έλαβε μέρος σε διεθνή συνέδρια.

Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Βραβεύτηκε για το έργο του από την Ακαδημία Αθηνών.

ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ B

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ἐξ ἄλλου ὁ σκοπὸς τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι νὰ γίνῃ ἱερέας ἀλλὰ ἅγιος. Πολλοὶ παλαιοὶ καὶ σημερινοὶ ἅγιοι καὶ ἐνάρετοι ἄνδρες τῆς Ἐκκλησίας μας δὲν ἦσαν κληρικοί, ὅπως ὁ ἅγιος Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ μακαριστὸς Θεόκλητος Διονυσιάτης καὶ πολλοὶ ἄλλοι. Ὁποιοσδήποτε μπορεῖ νὰ γίνῃ ἅγιος, ὅμως ὁποιοσδήποτε ἅγιος δὲν μπορεῖ νὰ γίνῃ ἱερέας. Ἕνας φονιὰς ἢ ἕνας πόρνος ἢ μοιχὸς μπορεῖ νὰ γίνῃ ἅγιος, νοουμένου ὅτι μετανοήσει εἰλικρινά, δὲν μπορεῖ ὅμως νὰ γίνῃ ἱερέας ἔστω καὶ ἂν κάνῃ θαύματα ἢ ἂν ἀναστήσῃ νεκρούς. Ἡ ἁγιότητα καὶ ἡ ἱεροσύνη εἶναι δύο μέτρα διαφορετικὰ καὶ δὲν πρέπει νὰ τὰ συγχύζουμε.

Ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἦταν διώκτης καὶ βλάσφημος προτοῦ γίνει ἡ μεταστροφή του στὸ Χριστὸ καὶ βαπτισθῇ. Ὅμως μὲ τὸ βάπτισμα καθαρίστηκε καὶ ἔγινε ποτήρι ἀπείραχτο, χωρὶς ὁποιεσδήποτε οὐλὲς συγκόλλησης ἀπὸ τὴν προηγούμενη, πρὸ Χριστοῦ ζωή του. Ἐὰν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος διέπραττε φόνο μετὰ τὴν βάπτισή του, τότε δὲν θὰ μποροῦσε μὲ κανένα τρόπο νὰ γίνῃ ἱερέας. Παρόμοιο παράδειγμα ἔχουμε καὶ τοῦ υἱοῦ τῶν δακρύων, ἁγίου Αὐγουστίνου.

Ἂς ἔλθουμε ὅμως ἐπὶ τὸ προκείμενο.

Ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ νὰ γίνῃ κάποιος ἱερέας εἶναι:

1. Νὰ εἶναι ὀρθόδοξος χριστιανός.

2. Νὰ ἔχῃ νόμιμη ἡλικία, δηλαδὴ νὰ εἶναι τὸ κατώτερο ὅριο 25 χρονῶν γιὰ διάκονος, 30 γιὰ πρεσβύτερος καὶ 35 γιὰ ἐπίσκοπος. Τὸ ὅριο ἡλικίας ὁρίζεται ἀπὸ τὸν 1^ο κανόνα τῶν ἁγίων ἀποστόλων, τὸν ιδ΄ τῆς ΣΤ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καὶ τὸν ια΄ τῆς ἐν Νεοκαισαρείᾳ τοπικῆς συνόδου.

3. Νὰ διακρίνεται γιὰ τὴν ὀρθόδοξη πίστη του.

4. Νὰ εἶναι ἀρτιμελὴς καὶ νὰ μὴν πάσχῃ ψυχικά.

5. Νὰ μὴν ἔχῃ προγαμιαίες σχέσεις, ἔστω καὶ μὲ αὐτὴν ἀκόμη τὴν ἀρραβωνιαστικιά του καὶ ἐντὸς τοῦ γάμου νὰ μὴν ἔχῃ παρὰ φύση σχέσεις ἀλλὰ καὶ κάθε ἄλλη ἔξω ἀπὸ τὸν γάμο του σεξουαλικὴ σχέση, ὅπως εἶναι ἡ πορνεία, ἡ μοιχεία, ἡ ἀρσενοκοιτία, ἡ κτηνοβασία κ.λ.π.

6. Ἄλλα κωλύματα ἱερωσύνης εἶναι ἡ ἀποστασία ἀπὸ τὴν πίστη, ἡ αἵρεση, ὁ ἑκούσιος ἢ ἀκούσιος φόνος, ὁ εὐνουχισμός, ἡ πορνεία, ἡ μοιχεία, ἡ ἁρπαγὴ γυναίκας, ἡ ἀθεμιτογαμία, ἡ διγαμία, ἡ φαρμακεία, ἡ μαντεία, ἡ γοητεία, ἡ ψευδομαρτυρία, ἡ τυμβωρυχία καὶ ἡ ἱεροσυλία.

ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ Α

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Στὶς μέρες μας, δυστυχῶς, ὑπάρχουν πολλοί, οἱ ὁποῖοι παραθεωροῦν τοὺς ἱεροὺς κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας και χειροτονοῦνται, χωρὶς νὰ πληροῦν τὰ ἀπαραίτητα προσόντα, τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ ἔχῃ ἕνας ἱερέας. Ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ἔθεσε κάποιους κανόνες, οἱ ὁποῖοι ἑδράζονται πάνω στὴ διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως, βάσει τῶν ὁποίων πρέπει νὰ κρίνεται ἂν κάποιος εἶναι κατάλληλος γιὰ νὰ δεχθῇ τὸ μέγα ἀξίωμα τῆς ἱερωσύνης. Εἶναι λυπηρὸ ἀκόμη τὸ φαινόμενο πνευματικοὶ νὰ δίνουν συμμαρτυρίες σὲ πρόσωπα ἀκατάλληλα γιὰ τὴν ἱερωσύνη καὶ ἔτσι νὰ διαιωνίζεται τὸ κακό.

Εἶναι προφανὲς ὅτι οἱ κανόνες αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ὁμιλοῦν γιὰ τὰ κωλύματα τῆς ἱερωσύνης εἶναι εἴτε ἀποφάσεις Οἰκουμενικῶν Συνόδων, εἴτε ἀποφάσεις τοπικῶν συνόδων, οἱ ὁποῖες ἔχουν ἐπικυρωθῇ ἀπὸ Οἰκουμενικὲς Συνόδους καὶ ἄρα ἔχουν οἰκουμενικὸ κύρος, εἴτε κανόνες πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι πάλιν ἔχουν ἐπικυρωθῇ ἀπὸ Οἰκουμενικὲς Συνόδους καὶ οἱ ὁποῖοι ἔχουν πάλιν οἰκουμενικὸ κύρος.

Ἀκόμη πολλοὶ ἀνίδεοι περὶ τὰ θεολογικὰ λέγουν ὅτι σὲ πολλοὺς κανόνες ὑπάρχει καὶ ἡ οἰκονομία, δηλαδὴ ὅτι ὑπάρχουν κανόνες, οἱ ὁποῖοι δίνουν κάποια ἐλαφρυντικὰ στοὺς πιστούς, οἱ ὁποῖοι παραβαίνουν τοὺς κανόνες. Ὅμως πρέπει να γνωρίζουμε ὅτι πράγματι γιὰ πολλοὺς κανόνες ὑπάρχει ἡ οἰκονομία, γιὰ θέματα ὅμως κωλύματος ἱερωσύνης δὲν ὑπάρχει κανένας κανόνας, ποὺ νὰ ἐπιτρέπῃ ὁποιαδήποτε ἐλαφρυντικά. Τὰ κωλύματα ἱερωσύνης εἶναι τελείως ἀνεπίδεκτα οἰκονομίας, δὲν ἐπιτρέπεται δηλαδὴ σὲ καμιὰ περίπτωση νὰ δοθῇ συμμαρτυρία γιὰ νὰ προσέλθῃ κάποιος στὶς τάξεις τῆς ἱερωσύνης, ὁ ὁποῖος νὰ ἔχῃ κώλυμα ἱερωσύνης.

Οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπέφευγαν μὲ κάθε μέσο τὴν ἱερωσύνη ὡς ἕνα ἐπιπρόσθετο φορτίο στὶς πλάτες τοῦ ἱερέα, ἀφοῦ ὁ κληρικὸς θὰ λογοδοτήσῃ στὸν Κύριο ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως ὄχι μόνο γιὰ τὸν ἑαυτό του ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ ποίμνιό του, τὶ φροντίδα κατέβαλε γιὰ νὰ τὸ προστατεύσῃ καὶ νὰ τὸ ὁδηγήσῃ εἰς νομὰς σωτηρίους.

(συνεχίζεται)

Στυλιανός Χουρμούζιος

 

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ο Στυλιανός Χουρμούζιος (το πραγματικό του όνομα ήταν Στυλιανός Ελευθεριάδης) υπήρξε αναμφίβολα μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στον χώρο της ψαλτικής τέχνης στην Κύπρο κατά τον 20^ο αιώνα. Έγραψε το θεωρητικό και συνέθεσε πλήθος ύμνων, τα οποία συμπεριέλαβε σε σειρά βιβλίων, με τίτλο «Εκκλησιαστική Σάλπιγξ». Στην παρούσα μελέτη επιχειρούμε μια πρώτη κριτική παρουσίαση του θεωρητικού του, που φέρει τίτλο «ο Δαμασκηνός». Η μελέτη μας επικεντρώνεται κυρίως στα πρωτότυπα θέματα, τα οποία παρουσιάζει ο Χουρμούζιος στο θεωρητικό του, καθώς επίσης και στα θέματα εκείνα, στα οποία υπάρχει διαφορά σε σχέση με άλλα θεωρητικά προ αυτού, της εποχής του, αλλά και νεώτερα. Η μεγάλη διαφορά του θεωρητικού του Στυλιανού Χουρμούζιου σε σχέση με άλλα θεωρητικά βρίσκεται κυρίως στα διαστήματα, τα οποία απέχει ένας φθόγγος από ένα άλλο στους διάφορους ήχους της βυζαντινής μουσικής. Ο Στυλιανός Χουρμούζιος εγκαινιάζει μια καινούργια θεωρία και αντίληψη για τη διαστηματική σχέση των φθόγγων μεταξύ τους. Στην ανακοίνωσή μας κατά την αντιπαραβολή των διαστημάτων των κλιμάκων μεταξύ τους κάνουμε μια σύγκριση των ήχων της βυζαντινής μουσικής με τις διάφορες κλίμακες της ευρωπαϊκής μουσικής. Σε ποιους ήχους ομοιάζει η βυζαντινή μουσική με την ευρωπαϊκή και σε ποιους ήχους διαφέρει; Επιχειρούμε μια κριτική των θέσεων του Χουρμούζιου με ταυτόχρονη παράθεση των δικών μας θέσεων. Επίσης ο Χουρμούζιος ερευνά το θέμα κατά πόσον μπορεί να γίνει ακριβής μεταγραφή βυζαντινών μελών δια της ευρωπαϊκής μουσικής. Η θέση που παίρνει είναι αρνητική, ότι δηλαδή είναι αδύνατη η μεταγραφή μελών με το υπάρχον ευρωπαϊκό μουσικό σύστημα σημειογραφίας, κυρίως διότι υπάρχει διαφορά κλιμάκων.

ΠΕΡΙ ΑΛΛΟΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΡΧΙΚΗΣ ΒΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ

Χριστόδουλου Βασιλειάδη

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη) 

        Ίσο ονομάζουμε στη ψαλτική τέχνη τον υπηχούντα βόμβο κατά την εκτέλεση στην εκκλησιαστική μελωδία[1]. Συνοπτικά έχουμε μια ποικιλία ειδών ισοκρατήματος. Το κλασσικό ισοκράτημα είναι η σταθερή υπήχηση πάνω στην βάση του εκάστοτε ήχου, χωρίς το ισοκράτημα να έχει καμιά σχέση με τις μελωδικές γραμμές, που εκτελεί ο ψάλτης ή η χορωδία. Έχουμε επίσης το εναλλασσόμενο ισοκράτημα, το οποίο είναι πιο πολύ επηρεασμένο από την αρμονία της δυτικής μουσικής. Έχουμε επίσης το διπλό ισοκράτημα, κατά το οποίο οι ισοκράτες κρατούν ταυτόχρονα δύο ισοκρατήματα (π.χ. στον ήχο πλάγιο του τετάρτου οι μισοί ισοκράτες κρατούν τη βάση ΝΗ ενώ οι άλλοι μισοί τον δεσπόζοντα φθόγγο ΔΙ) κατά την εκτέλεση ενός ύμνου.

        Γίνεται πολύς λόγος για τις αιτίες, που η βάση, την οποία παίρνει ένας ψάλτης ή μία χορωδία σταδιακά ανεβαίνει (ή και σπανιότερα κατεβαίνει) κατά την διάρκεια της εκτέλεσης ενός ύμνου. Μπορούμε να απαριθμήσουμε πολλούς λόγους, εξ αιτίας των οποίων η βάση ενός ύμνου σταδιακά ανεβαίνει.

        Ένας βασικός λόγος για την άνοδο του ίσου κατά την ώρα της ψαλμωδίας είναι η διάθεση του εκτελεστή και το πόσο δυνατά ψάλλει. Συνήθως όταν ψάλλουμε δυνατά έχουμε την τάση να ανεβάζουμε τη βάση. Στην μακρόχρονη πορεία μου στην έρευνα της ψαλτικής τέχνης δεν έχω συναντήσει περίπτωση, κατά την οποία η βάση ενός ήχου σταδιακά να κατεβαίνει. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις η βάση ενός ήχου είτε παραμένει στην αρχική του βάση είτε, το πιο σύνηθες, σταδιακά ανεβαίνει.

        Ένας άλλος λόγος για τον οποίο η βάση ανεβαίνει είναι η ταχύτητα, με την οποία εκτελείται ένας ύμνος. Συνήθως αν ψάλλουμε γρήγορα, τότε έχουμε και την τάση να ανεβάζουμε την αρχική βάση του ύμνου.

        Εάν έχουμε επίσης πάρει μια χαμηλή βάση σε ένα ύμνο, ο οποίος θέλει μια πιο ψηλή βάση, τότε έχουμε την τάση σταδιακά να ανεβαίνουμε. Αντίθετα, όταν έχουμε πάρει μια ψηλή βάση σε ένα ύμνο, ο οποίος θέλει μια πιο χαμηλή βάση, τότε ίσως έχουμε την τάση σταδιακά να κατεβαίνουμε για να συναντήσει το ίσο την κανονική του βάση.

        Όμως θα θέλαμε να σταθούμε σε μια άγνωστη ίσως πτυχή του όλου θέματος, η οποία όμως είναι βασική και επηρεάζει την όλη πλοκή τόσο του μέλους όσο και του ισοκρατήματος.

        Κατ’ αρχήν θα θέλαμε να κάνουμε μια διαπίστωση, ότι μία καθαρή πέμπτη και μία καθαρή τετάρτη δεν μας αθροίζουν μία καθαρή ογδόη αλλά λίγο περισσότερο από μία ογδόη. Δηλαδή για παράδειγμα στον ήχο πλάγιο του τετάρτου το καθαρό διάστημα πέμπτης ΝΗ-ΔΙ, αν το προσθέσουμε με το καθαρό διάστημα τετάρτης ΔΙ-ΝΗ΄ (το ΝΗ το ψηλό, το οποίο απέχει ένα διάστημα ογδόης ψηλότερα από το ΝΗ το χαμηλό), δεν θα μας αποτελέσουν το καθαρό διάστημα ΝΗ-ΝΗ΄ αλλά το ΝΗ το ψηλό θα βρίσκεται λίγο ψηλότερα από την κανονική του θέση[2].

        Αυτό το γεγονός έχει σαν αποτέλεσμα το να ακούγεται πολλές φορές το ισοκράτημα που κρατεί ένας ισοκράτης λίγο χαμηλωμένο από το κανονικό. Για να το διαπιστώσουμε αυτό μπορούμε να κάνουμε το εξής φωνητικό πείραμα, εκτελώντας τις ακόλουθες οδηγίες στον ήχο πλάγιο του τετάρτου:

        Α) Ο ισοκράτης παίρνει τη φυσική βάση ΝΗ και ταυτόχρονα ο μελωδός μετά από μερικά δευτερόλεπτα ψάλλει τον φθόγγο ΔΙ, ένα διάστημα πέμπτης ψηλότερα.

        Β) Ακολούθως ο ισοκράτης παίρνει σαν βάση το ΔΙ (το οποίο έψαλλε ο μελωδός) και ο μελωδός, μετά από μερικά δευτερόλεπτα και ενώ ο ισοκράτης συνεχίζει να ψάλλει το ΔΙ, ψάλλει το φθόγγο ΝΗ΄ (το ΝΗ το ψηλό, το οποίο βρίσκεται μία ογδόη ψηλότερα από τη βάση του πλαγίου τετάρτου ήχου).

        Γ) Τέλος ενώ ο ψάλτης ψάλλει το ΝΗ΄ το ψηλό, ο ισοκράτης, έχοντας σαν βάση και σαν άκουσμα το ΝΗ΄ το ψηλό, ψάλλει το ΝΗ το χαμηλό (δηλαδή τη βάση του πλαγίου τετάρτου ήχου).

        Αν εφαρμόσουμε λίγες φορές αυτό το πείραμα θα διαπιστώσουμε ότι η βάση του πλαγίου τετάρτου θα ανεβεί σταδιακά και από ΝΗ θα γίνει ΝΗ δίεση και ακολούθως ΠΑ.

        Εάν λοιπόν ο ισοκράτης χρησιμοποιεί το παραδοσιακό ισοκράτημα στον πλάγιο του τετάρτου ήχο, δηλαδή συνεχόμενο ΝΗ, η βάση του πλαγίου τετάρτου δεν θα ανεβαίνει μεν, αλλά πολλές φορές η σχέση ισοκρατήματος και μέλους δεν θα ακούγεται σωστή, λόγω του ότι ο μελωδός ή η χορωδία θα εκτελούν διαστήματα καθαρά, δηλαδή καθαρή πέμπτη (ΝΗ-ΔΙ) και καθαρή τετάρτη (ΔΙ-ΝΗ΄). Εάν όμως ο ισοκράτης εναλλάσσει το ισοκράτημα και, όταν ο ψάλτης ή η χορωδία κινούνται στο χαμηλό τετράχορδο ΝΗ-ΔΙ, ο ισοκράτης παίρνει το ισοκράτημα ΝΗ ενώ όταν η χορωδία κινείται στο ψηλό τετράχορδο ΔΙ-ΝΗ΄ ο ισοκράτης παίρνει το ισοκράτημα ΔΙ, τότε τα ακούσματα θα είναι σωστά μεν, αλλά το ίσο σταδιακά θα ανεβαίνει, για το λόγο που εξηγήσαμε παραπάνω[3].

        Έτσι δημιουργείται το πρόβλημα αν ο ισοκράτης πρέπει να ακολουθεί στο ίσο τη σταδιακή άνοδο του μελωδού ή της χορωδίας ή αν πρέπει να παραμένει στην βάση του. Εάν διαπιστωθεί αυτή η όπως φαίνεται αναπόφευκτη διάφωνη (μη αρμονική) συνήχηση ισοκρατήματος και μέλους, τότε θα πρέπει, είτε ο χοράρχης κατά κύριο λόγο, είτε ο υπεύθυνος των ισοκρατών, με ένα ανεπαίσθητο νεύμα και σε ένα σημείο που αρμόζει να γίνει μία παύση του όλου μέλους, να γίνει μια επανατοποθέτηση της βάσης του μέλους. Εάν το ανέβασμα της βάσεως είναι λίγα μόρια, τότε είναι καλύτερα να μη γίνεται αλλαγή του ίσου και ο μελωδός ή η χορωδία να συμμορφώνεται με το αρχικό ίσο. Εάν όμως το ανέβασμα της μελωδίας δεν είναι απλά μερικά μόρια αλλά ένα ημιτόνιο, τότε πρέπει ο ισοκράτης να ανεβεί και αυτός και έτσι να συμμορφωθεί με τη νέα βάση του μέλους, είδ’ άλλως θα ακούγεται μεγάλη παραφωνία.

---

[1] Βλ. Οικονόμου Χαραλάμπους, Βυζαντινής Μουσικής Χορδή, Θεωρητικόν, Πάφος 1940, σ. 149.

[2] Αυτό το βλέπουμε και από τον τρόπο, με τον οποίο χορδίζονται τα διάφορα όργανα και ιδιαίτερα το πιάνο και το βιολί. Το βιολί χορδίζεται σε καθαρές πέμπτες (ΛΑ-ΜΙ, ΡΕ-ΛΑ, ΣΟΛ-ΡΕ), ενώ το πιάνο σε καθαρές όγδοες. Έτσι το πιάνο θα έχει χορδισμένες μεν καθαρές όγδοες (ΝΤΟ-ΝΤΟ΄) αλλά η πέμπτη του (ΝΤΟ-ΣΟΛ) θα είναι λίγο χαμηλωμένη.

[3] Το πείραμα αυτό εφαρμόζετε και σε άλλους ήχους. Μπορούμε να δοκιμάσουμε την άσκηση αυτή και στον ήχο πλάγιο του δευτέρου, με τους φθόγγους ΠΑ-ΚΕ, ομοίως και στον πρώτο και πλάγιο του πρώτου ήχο πάλιν με τους φθόγγους ΠΑ-ΚΕ και στον δεύτερο ήχο με τους φθόγγους ΝΗ-ΔΙ.

Κωνσταντίνος Καβάφης –Κεριά

 Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Πίνακας: Χριστόδουλου Βασιλειάδη)

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε το 1863 στην Αλεξάνδρεια και πέθανε το 1933 πάλιν εις την Αλεξάνδρεια, τη μέρα που συμπλήρωνε 70 χρόνια ζωής. Θεωρεί τον εαυτό του Κωνσταντινουπολίτη την καταγωγήν.  Έζησε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας στην Αγγλία. Ο Καβάφης επεξεργαζόταν για χρόνια ένα στίχο από τα ποιήματά του, προτού δημοσιευτούν. Τα ποιήματά του χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, τα ιστορικά, τα αισθησιακά και τα φιλοσοφικά. Στα ποιήματά του χρησιμοποιεί σαν γλώσσα ένα μίγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, ο λόγος του είναι λιτός, τα ποιήματα του είναι πολύ σύντομα και σχεδόν απουσιάζει παντελώς η ομοιοκαταληξία.

Στο ποίημα «Κεριά» ο Κ. Καβάφης εκφράζει την ανησυχία του για το πόσο σύντομα περνά ο χρόνος. Το γεγονός αυτό το εκφράζει με μια απλή και πολύ παραστατική παρομοίωση: Οι μέρες του παρελθόντος βρίσκονται πίσω, σαν μια γραμμή από θλιβερά σβησμένα κεριά, ενώ οι μέρες του μέλλοντος βρίσκονται μπροστά του σαν μια σειρά από κεριά αναμμένα, χρυσεστά και ζωηρά. Ο ποιητής επιλέγει τα αναμμένα κεριά του μέλλοντος, αφού αυτά συμβολίζουν την ελπίδα και αισιοδοξία για το μέλλον. Όσον αφορά τη σύλληψη, είναι ένα από τα απλούστερα ποιήματα. Όμως δια μέσου του ποιήματος ο ποιητής εκφράζει τα συναισθήματά του. Η εικόνα με τα σβησμένα κεριά μεταδίδει στον αναγνώστη την απελπισία του ποιητή, για το πόσο γρήγορα περνούν οι μέρες της ζωής του.

Τα αναμμένα κεριά καλύπτουν μόνο την πρώτη στροφή του ποιήματος, ενώ ο ποιητής ασχολείται με τα σβησμένα κεριά του παρελθόντος στις άλλες τρεις στροφές. Το ποίημα δεν μπορεί να θεωρηθεί αλληγορικό, αλλά οραματικό. Από το ποίημα απουσιάζει η ομοιοκαταληξία. Ο στίχος του είναι ελεύθερος και απέριττος, είναι δε ιαμβικός ανισοσύλλαβος. Ο τόνος του ποιήματος είναι μελαγχολικός.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΡΩΣΗ Δ

 

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΡΩΣΗ Γ

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΤΡΩΣΗ Β

 

Η αληθεια για την εκτρωση Α

 

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ IA΄

 Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)

        Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι οποιοδήποτε είδος παραφωνίας και αν έχει ένας μαθητής, αυτό μπορεί να διορθωθεί με τη χρήση του πιάνου ὡς οργάνου εκμάθησης της ψαλτικής τέχνης. Το μέγεθος της βελτίωσης θα εξαρτηθεί από τις δυνατότητες του μαθητή, και εννοείται ότι για να γίνει αυτό πρέπει ο μαθητής να έχει τη θέληση να βελτιωθεί και ο καθηγητής να είναι γνώστης του θέματος, και να έχει τις απαραίτητες δεξιότητες και ικανότητες. Η μέθοδος μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η διόρθωση της παραφωνίας μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο στους «παράφωνους» μαθητές, αλλά και σε άλλους τομείς της μουσικής και της τέχνης γενικά.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ I΄

 Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)

        Επιτρέψατέ μου να αναφέρω ακόμη ένα πραγματικό παράδειγμα, το οποίο συνέβηκε σε μένα. Μια άλλη μαθήτριά μου ήλθε σε νεαρή ηλικία, και μου είπε ότι συγγενικό της πρόσωπο, που ήταν μουσικός, στα παιδικά της χρόνια την έβγαλε έξω από τη σχολική χορωδία και της είπε ότι η φωνή σου δεν σε βοηθά για να τραγουδάς στη χορωδία. Με ρώτησε αν μπορεί αυτή η «παραφωνία» να διορθωθεί. Εγώ της είπα να δοκιμάσουμε και βλέπουμε. Με την μέθοδο που ανέφερα πιο πάνω η βελτίωση ήταν θεαματική. Η νεαρή κοπέλα, μέσα σε ένα εξάμηνο όχι μόνο ήταν ικανή να τραγουδήσει σωστά, αλλά τραγουδούσε με συγκρότημα σε μουσική ταβέρνα.

(συνεχίζεται)

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Θ΄

Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)  

        Πρέπει να σημειωθεί ότι ένα σύνηθες λάθος που κάνουμε οι πιο πολλοί καθηγητές της μουσικής, είναι ότι δεν ασχολούμαστε με τους «παράφωνους» όταν είναι στην παιδική τους ηλικία, αλλά τους αφήνουμε να μεγαλώσουν με αυτό το πρόβλημα. Είναι πολύ πιο εύκολο να διορθώσεις κάποιο μαθητή στην παιδική ηλικία, παρά όταν μεγαλώσει. Οι πιο πολλοί καθηγητές, παλαιοί και νεώτεροι, έλεγαν στους παράφωνους μαθητές: «είσαι παράφωνος, δεν σε βοηθά η φωνή σου, και ως εκ τούτου δεν είσαι ικανός τα τραγουδάς». Έτσι οι μαθητές αυτοί απογοητευμένοι σταματούσαν την προσπάθεια να ασχοληθούν με τη μουσική.

        Όταν δίδασκα ως αναπληρωτής καθηγητής μουσική στο Γυμνάσιο των Λευκάρων, μου δόθηκε η ευκαιρία να ασχοληθώ σε πιο πολύ βάθος με το πρόβλημα της παραφωνίας. Εκεί, είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ με διαφόρων δυνατοτήτων μαθητές, και να τους κατατάξω σε τρεις κατηγορίες: Αυτούς που ήταν ορθόφωνοι, αυτούς που ήταν εσωστρεφείς και δεν μπορούσαν να τραγουδήσουν σωστά τις ψηλές νότες και αυτούς που δεν μπορούσαν να ταγουδήσουν σωστά τις χαμηλές νότες (υπήρχαν πολύ λίγοι μαθητές στην τελευταία ομάδα). Προσπάθησα να ακούσω και να κατατάξω τη φωνή κάθε μαθητή την ώρα του μαθήματος και ακολούθως τις κατέταξα σε μια από αυτές τις τρεις κατηγορίες. Έτσι, όταν αρχίσαμε τις πρόβες με τη σχολική χορωδία, αποφάσισα να τοποθετήσω τους μεν ορθόφωνους στο κέντρο της χορωδίας, αυτούς που δεν τραγουδούσαν σωστά τις ψηλές νότες, στα δεξιά, και αυτούς που δεν τραγουδούσαν τις χαμηλές νότες, στα αριστερά. Έδωσα λοιπόν οδηγίες, οι μεν ορθόφωνοι να τραγουδούν κανονικά, αυτοί που δεν τραγουδούσαν σωστά τις ψηλές νότες - και συνήθως αυτά τα παιδιά είναι εκ χαρακτήρος εσωστρεφή και ντροπαλά - να τραγουδούν δυνατά, έτσι ώστε να παράξουν τη φωνή τους προς τα έξω, και η τρίτη ομάδα, δηλαδή αυτοί που τραγουδούν σωστά τις ψηλές νότες, όχι όμως τις χαμηλές, να τραγουδούν πιο μαλακά. Το αποτέλεσμα ήταν αρκετά ικανοποιητικό.

(συνεχίζεται)

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Η΄

 Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου) 

        Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο παράφωνος δεν έχει την αίσθηση του ύψους ή της οξύτητας. Έτσι όταν του πεις τραγούδα πιο ψηλά ή πιο χαμηλά, αυτό δεν το κατανοεί. Ένας τρόπος να τον βοηθήσεις, είναι να βρείς το ύψος και τη νότα, που τραγουδά. Συνήθως ο παράφωνος λέγει όλες τις νότες στο ίδιο ύψος. Από εκεί, από τη νότα δηλαδή που τραγούδα ο μαθητής, προχωράς και κτίζεις πάνω σε αυτή. Όταν θέλεις να τραγουδήσει πιο ψηλά, δεν του λέγεις τραγούδα πιο ψηλά, αλλά τραγούδα πιο δυνατά. Έτσι ο μαθητής σε μια προσπάθεια να τραγουδήσει πιο δυνατά, άθελά του και χωρίς να το καταλαβαίνει, θα τραγουδήσει πιο ψηλά. Παρόμοια, όταν θέλεις ο μαθητής να τραγουδήσει πιο χαμηλά, δεν του λέγεις τραγούδα πιο χαμηλά, αλλά τραγούδα πιο μαλακά. Έτσι χωρίς να το συνειδητοποιεί, θα τραγουδήσει πιο χαμηλά. Με αυτό τον τρόπο, αργά και σταδιακά αρχίζει και τραγουδά μερικές νότες γύρω από τη βασική του νότα, που αρχικά εκτελούσε. Τοιουτοτρόπως με ασκήσεις φωνητικής και ανεβαίνοντας ή κατεβαίνοντας ένα ημιτόνιο, ο μαθητής αρχίζει να χρησιμοποιεί όλη την φωνητική του έκταση.

(συνεχίζεται)

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Z΄

  Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)

        Κατά τη διάρκεια της μέχρι τώρα τριαντάχρονης εμπειρίας μου, σαν καθηγητής μουσικής, προσπάθησα όλα αυτά τα χρόνια να έχω μαθητές, τόσο στην ψαλτική όσο και στο τραγούδι, που να έχουν κάποιο φωνητικό πρόβλημα, ή «παραφωνία», όπως ονομάζεται. Αυτὸ το γεγονός ήταν για μένα μια πρόκληση, να ασχοληθώ με την παραφωνία και να τη διορθώσω, όσο αυτή μπορεί να διορθωθεί φυσικά για κάθε μαθητή.

        Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισα αυτό το πρόβλημα ήταν ο εξής: θεώρησα ότι ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου είναι όπως ένα μηχάνημα, το οποίο δεν λειτουργεί κανονικά. Για να το διορθώσεις, το αποσυναρμολογείς, βρίσκεις που υπάρχει το πρόβλημα, το διορθώνεις και το ξανασυναρμολογείς. Έτσι έκανα και με τους μαθητές μου, που είχαν κάποιο είδος παραφωνίας. Πρώτα εντοπίζαμε το λάθος, το απομωνώναμε, το διορθώναμε και το «ξανασυναρμολογούσαμε» διορθωμένο.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ ΣΤ΄

 Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)

        Η χρησιμοποίηση του πιάνου, ως οργάνου, για την εκμάθηση της ψαλτικής τέχνης, όταν πρόκειται για άτομα, που έχουν κάποιου είδους παραφωνία, επιβάλλεται, αν θέλουμε να έχουμε ένα θετικό αποτέλεσμα. Κατ’ αρχήν το πιάνο έχει διαπεραστικό ήχο και μπορεί να δώσει τον τόνο πιο ξεκάθαρα, παρά άλλα όργανα ή η φωνή. Θα μπορούσε όμως κάποιος να διαφωνήσει και να αντιτάξει το επιχείρημα, ότι το πιάνο έχει σαν διαστήματα μόνο τον τόνο και το ημιτόνιο. Το πιάνο δεν μπορεί να δώσει τα διαστήματα εκτός του πολλαπλάσιου των 6 μορίων, δηλαδή 6, 12, 18 κλπ. Πως μπορεί το πιάνο να δώσει το διάστημα των 4 ή 20 μορίων στον πλάγιο του β΄, ή των 8 μορίων στον β΄ ήχο; Πράγματι, το πιάνο δεν μπορεί να δώσει τα διαστήματα αυτά. Όμως για ένα «παράφωνο» αυτά τα διαστήματα δεν του χρειάζονται στα αρχικά στάδια. Ένας «παράφωνος» αρχικά πρέπει να μάθει τα διαστήματα του τόνου, 12 μόρια, και του ημιτονίου 6 μόρια. Γι’ αυτό και ο δάσκαλός του επιβάλλεται να χρησιμοποιήσει το πιάνο για να διορθώσει την παραφωνία του μαθητή. Αργότερα όταν διορθωθεί η παραφωνία του μαθητή, τότε ο δάσκαλος μπορεί να αφήσει το πιάνο και να διδάξει την ψαλτική τέχνη φωνητικά, δηλαδή μόνο με τη χρήση της φωνής.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Ε΄

   Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Εικόνα: Αλεξία Φιλίππου)

Μέρος 2^ο – Η χρήση οργάνων για τη διόρθωση της παραφωνίας

 

        Παλαιότερα και μέχρι τις μέρες μας υπήρχε η άποψη ότι η παραφωνία δεν διορθώνεται. Όταν κάποιος ήταν παράφωνος, δεν μπορούσαν να τον δεχτούν για μαθητή στις σχολές της ψαλτικής τέχνης. Γι’ αυτό και πολλοί άνθρωποι, απογοητευμένοι παραιτούντο από την προσπάθεια να μάθουν τη ψαλτική τέχνη. Όμως πιστεύω ότι αυτός ο μύθος καταρρίπτεται αν μελετήσουμε λίγο πιο βαθειά την λειτουργία του αυτιού και της φωνής και πως μπορούμε να βοηθήσουμε αυτές τις λειτουργίες σε ένα παράφωνο άτομο.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Δ΄

  Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

        Η ψαλτική τέχνη ήταν πάντοτε μονοφωνική, χωρίς τη συνοδεία οργάνων, αφού η χρήση των οργάνων εντός του ναού κατά την ώρα της θείας λατρείας απαγορεύτηκε με διατάξεις και κανόνες αποστολικούς και αποφάσεις τοπικών και οίκουμενικών συνόδων. Ο λόγος, για τον οποίο απαγορεύτηκε η χρήση οργάνων εντός του ναού, κατα την ώρα της θείας λατρείας, ήταν διότι η ψαλτική τέχνη έχει απλό και απέριτο χαρακτήρα και ο σκοπός της είναι να βοηθήσει, έτσι ώστε να κατανοήσει ο πιστός το νόημα του ποιητικού κειμένου, που χρησιμοποιείται στη λατρεία. Αντίθετα η ευρωπαϊκή, δυτική μουσική, έχει σκοπό την έξαρση κυρίως του συναισθήματος του ανθρώπου, συνεπαίρνοντάς τον με το μεγαλειώδες ύφος της. Αυτός είναι και ο λόγος, γιά τον οποίο η δυτική παπική ομολογία επέτρεψε τη χρήση οργάνων εντός του ναού, ενώ η ορθόδοξη ανατολική Εκκλησία απαγόρευσε ευθύς εξ αρχής τη χρήση οργάνων εντός του ναού.

        Εκτός εκκλησίας η ορθόδοξη ανατολικὴ Εκκλησία χρησιμοποιήσε όργανα σε διάφορες τελετές, όπως στον ιππόδρομο, στα αυτοκρατορικά παλάτια και αλλού. Επίσης η ανατολικὴ Εκκλησία χρησιμοποιήσε το ισοκράτημα, το οποίο παραγόταν είτε υδραυλικά είτε με αέρα στον ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Γ΄

 Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου) 

        Το δημοτικό τραγούδι δεν χρειάστηκε να καταγραφεί, αφού υπήρχε ζωντανή παράδοση, μέσα στην κοινωνία και κυρίως στα χωριά, όπου είναι ο οργανικὸς τόπος εξέλιξής του. Μέσα στα γαμήλια γλέντια, στις κηδείες και σε άλλες εκδηλώσεις, οι χωρικοί τραγουδούσαν τραγούδια και ο καθένας έβαζε το χαλικάκι του στην διαμόρφωση και εξέλιξη του τραγουδιού. Όταν οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τα χωριά και μεταφέρθηκαν στις πόλεις, αυτή η παράδοση άρχισε να εκλείπει. Έτσι παρουσιάστηκε η ανάγκη να καταγραφεί το δημοτικο τραγούδι, προκειμένου να μη χαθεί και ξεχαστεί[1].

---

[1] Στην Κύπρο έχουμε τις αξιόλογες προσπάθειες του γλωσσολόγου κ. Μενέλαου Χριστοδούλου και του επιθεωρητή της μουσικής Κώστα Ιωαννίδη, προκειμένου να καταγραφούν τα δημοτικά τραγούδια. Παρόμοια προσπάθεια βλέπουμε και στην καταγραφή των δημοτικών τραγουδιών της Κύπρου από τον Θεόδουλο Καλλίνικο σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή σημειογραφία.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Β΄

Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου) 

        Η διδασκαλία της ψαλτικής τέχνης ήταν παραδοσιακά φωνητική, από στόμα σε στόμα. Από αυτὸ συμπεραίνουμε ότι η ψαλτική τέχνη λειτοργούσε και λειτουργεί όπως ακριβώς το δημοτικό τραγούδι. Η δημοτική μουσική διατηρήθηκε ανά τους αιώνες από γενεά σε γενεά, διαμορφουμένη και αυτή όπως ακριβώς και η γλώσσα. Τόσο η ψαλτική τέχνη, όσο και το δημοτικό τραγούδι και η γλώσσα είναι ζωντανοί οργανισμοί, και διαμορφώνονται μέσα στήν κοινωνία των ανθρώπων, από στόμα σε στόμα. Επομένως αυτά τα στοιχεία δεν μπορούν να τυποποιηθούν και να μπουν σε καλούπια. Όσοι προσπάθησαν να τα βάλουν σε καλούπια, δηλαδή να θέσουν στερεώτυπους κανόνες στη ψαλτική τέχνη, τη δημοτική μουσική ή τη γλώσσα, η προσπάθειά τους αυτή έπεσε στo κενό, αφού αυτά λειτουργούν μέσα σε ένα ζωντανό σώμα, που ονομάζεται παράδοση[1].

---

[1] Βλ. την προσπάθεια του Αδαμάντιου Κοραή να τυποποιήσει την ελληνική γλώσσα, διαμορφώνοντας μια καθαρεύουσα, ξένη πρoς την παράδοση της αρχαιοελληνικής γλώσσας και της εξελίξεώς της μέσα στους αιώνες. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να φτάσουμε στό άλλο άκρο και να υπάρχει μια ελευθερία της γλώσσας, χωρίς τα καθορισμένα πλαίσια, στα οποία κινείται η ελληνική γλώσσα προ και μετά Χριστόν. Πάντοτε πρέπει να υπάρχει η μέση και βασιλική οδός. Το ίδιο ισχύει και για τη ψαλτική τέχνη. Δεν πρέπει ούτε να την αφήσουμε ελεύθερη και ανεξέλεγκτη, χωρίς κάποιους κανόνες, αλλά ούτε και να την τυποποιήσουμε και να την βάλουμε σε στεγανά καλούπια.

Η ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΑ ΟΡΓΑΝΑ A΄

Σύγχρονη διδακτική της ψαλτικής τέχνης

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

(Φωτογραφία: Αλεξία Φιλίππου)

Μέρος 1^ο - Η σχέση της ψαλτικής τέχνης και των οργάνων

Κατά τη διάρκεια της πορείας της ψαλτικής τέχνης ανα τους αιώνες, διαμορφώθηκε η άποψη ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε συγκερασμένα όργανα για την εκμάθηση της ψαλτικής τέχνης. Τα συγκερασμένα όργανα είναι αυτά, που έχουν καθορισμένους φθόγγους, όπως το πιάνο, το λαούτο και άλλα. Τα ασυγκέραστα όργανα είναι αυτά, που δεν έχουν καθορισμένους φθόγγους, όπως το βιολί, το ούτι και άλλα. Η λέξη «συγκερασμένα» προέρχεται από το ρήμα κεράννυμι, το οποίο σημαίνει αναμιγνύω. Στην αρχαιότητα αναμίγνυαν διάφορα ποτά και έκαναν το κέρασμα[1]. Πρώτος ο Johann Sebastian Bach (1685-1750 μ.Χ.) έγραψε τα σαρανταοκτώ πρελούδια και φούγκες, για να αποδείξει ότι μπορούν να γραφτούν κομάτια σε όλες τις μείζονες και ελάσσονες κλίμακες. Πριν τον Γ. Σ. Μπαχ τα μουσικά όργανα ήταν ασυγκέραστα. Γι’ αυτὸ και το πιάνο ονομάζεται «το καλώς συγκερασμένο κλειδοκύμβαλο»[2].

---

[1] Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στα ευλογητάρια στην ακολουθία του όρθρου, όπου αναφέρεται «Τί τὰ μύρα τοῖς δάκρυσιν ὦ μαθήτριαι κιρνᾶται...», δηλαδή «Γιατί μυροφόρες αναμιγνύεται τα μύρα με τα δάκρυα..».

[2] The well-tempered clavier.