Ο Οικονόμος Χαράλαμπος και η παλαιά παρασημαντική[1] Β΄.

Χριστόδουλος Βασιλειάδης

Δρ Θεολογίας - Δρ Μουσικολογίας - Μεταδιδακτορικός ἐρευνητής

Καθηγητὴς Μουσικὴ Ἀκαδημία ARTE

(Πίνακας: Αλεξία Φιλίππου)

Αναφερόμενος ο Οικονόμος Χαράλαμπος στα αρχαία εκφωνητικά σημεία, σημειώνει ότι στους χαρακτήρες της ποσότητας συγκατελέγοντο από τους Βυζαντινούς και οι εξής πέντε χαρακτήρες:[1]

1.                      Ανιόντες: η Οξεία , το Πελαστό[2] και το Κούφισμα[3]

2.                      Κατιόντες: ο Σύνδεσμος[4] (sic) και το Κρατημοϋπόρροο.[5]

Η Οξεία  αντικαταστάθηκε ανεπιτυχώς από το ολίγο και την πεταστή. Στο παλαιό σύστημα τη βρίσκουμε να ανεβαίνει μία φωνή.[6] Στο νέο σύστημα μεταγράφηκε με ανάβαση δύο φωνών, συνεχή ή υπερβατή και συνήθως τονίζει την άρση.[7]

Το πελαστό[8] και το Κούφισμα συγχωνεύθηκε στην Πεταστή.

Ο Σύνδεσμος (sic) συγχωνεύθηκε στην Απόστροφο .

Το Κρατημοϋπόρροο συγχωνεύθηκε στο Ελαφρό .

Εκτός από τους χαρακτήρες ποσότητας υπήρχαν στην παρασημαντική της ψαλτικής τέχνης και άλλα σημεία, τα οποία ελέγοντο «Μεγάλες Υποστάσεις». Αυτά εχρησιμοποιούντο για χειρονομία και γιά έκταση μελών των Παπαδικών και των Στιχηραρικών γραμμών.[9]

---

[1] Βλ. Δ. Γ. Παναγιωτοπούλου, Θεωρία και πράξις της βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής, μέθοδος μετά πολλών ασκήσεων και παραδειγμάτων, εκδ. Αδελφότης θεολόγων ο Σωτήρ, Αθήνα 2015, (έκδ. 10^η), σσ. 54-55, ὑποσημ. 3.

[2] Το Πελαστό ενεργεί σχεδόν όπως και η Πεταστή. Διαμαντή Μαυραγάνη, Βυζαντινή μουσική παιδεία (θεωρητικό και πρακτικό μέρος), Αθήνα 2004, σ. 186· Γρηγόρη Στάθη, Η εξήγησις της παλαιάς βυζνατινής σημειογραφίας και έκδοσις ανωνύμου συγγραφής του κώδικος Ξηροποτάμου 357 ως και επιλογής της μουσικής τέχνης του Αποστόλου Κώνστα Χίου εκ του κώδικος Δοχειαρίου 389 με μια προσθήκη από τον κώδικα ΕΒΕ 1867, έκδ. Ίδρυμα βυζαντινής μουσικολογίας, Αθήνα 2003, (έκδ. 5^η) σ. 55ἑξ· K. A. Ψάχου, H παρασημαντική της βυζαντινής μουσικής, ήτοι ιστορική και τεχνική επισκόπησις της σημειογραφίας της βυζανρινής μουσικής, από των πρώτων χριστιανικών χρόνων μέχρι των καθ’ ημών, εκδ. Διόνυσος, Αθήναι 1078, (έκδ. 2^η), σ. 116.

[3] Το Κούφισμα ως όρος προέρχεται από το ρήμα κουφίζειν, δηλαδή από το ότι ανυψεί ελαφρά τη φωνή. K. A. Ψάχου, H παρασημαντική της βυζαντινής μουσικής..., σ. 123· Διαμαντή Μαυραγάνη, Βυζαντινή μουσική παιδεία..., σσ. 185-186· Δημητρίου Εμμ. Νεραντζή, Συμβολή στην ερμηνεία του εκκλησιασιτκού μέλους, Ηράκλειο Κρήτης 1997, σ. 60.

[4] Οι Σύνδεσμοι ή οι δύο Απόστροφοι έχουν μισή Αργία. K. A. Ψάχου, H παρασημαντική της βυζαντινής μουσικής..., σ. 122.

[5] Το Κρατημοϋπόρροο σύγκειται από το Κράτημα και την Υπορροή, και κατέρχεται δύο φωνές. Βλ. ὅπ.π., σ. 123. Δημητρίου Εμμ. Νεραντζή, Συμβολή στην ερμηνεία…, σσ. 77-78· Γρηγόρη Στάθη, Η εξήγησις της παλαιάς…, σ. 55ἑξ.

[6] «Η οξεία τίθεται εν συνεχεία και κατόπιν του ολίγου, οξύνουσα την φωνήν». Κωνσταντίνου Ψάχου, Η παρασημαντική της βυζαντινής…, σ. 122. Η οξεία είναι ένα από τα σημάδια, τα οποία κατήργησαν οι τρεις διδάσκαλοι της νέας γραφής. Η οξεία ζητεί πέταγμα της φωνής, από πάνω προς τα κάτω, προφέροντας σε ένα χρόνο τον προηγούμενο φθόγγο μαζί με τον φθόγγο, ο οποίος παριστάνεται με την οξεία. Περί αυτού βλ. Γεωργίου Ν. Κωνσταντίνου, Θεωρία και πράξη της εκκλησιασιτκής μουσικής, Αθήνα 1997, σ. 55· Διαμαντή Μαυραγάνη, Βυζαντινή μουσική παιδεία…, σ. 186· Κωνσταντίνου Ψάχου, Η παρασημαντική της βυζαντινής…, σσ. 28-29, 116, 122, 204, 223.

[7] Την οξεία μετεχειρίζοντο οι προ της μεταρρυθμίσεως του 1814 μελωδοί αντί του ολίγου. Όταν η φωνὴ έβγαινε με πέταγμα, τότε έβαζαν οξεία. Βλ. Γρηγόρη Στάθη, Η εξήγησις της παλαιάς…, σ. 54ἑξ. Δημητρίου Εμμ. Νεραντζή, Συμβολή στην ερμηνεία…, σ. 10.

[8] Γρηγόρη Στάθη, Η εξήγησις της παλαιάς…, σ. 55ἑξ· Δημητρίου Εμμ. Νεραντζή, Συμβολή στην ερμηνεία…, σ. 64· Διαμαντή Μαυραγάνη, Βυζαντινή μουσική παιδεία…, σ. 186.

[9] Οικονόμου Χαραλάμπους, Βυζαντινής μουσικής χορδή…, σσ. 80-81. Οι μεγάλες υποστάσεις είναι οι εξής: Παρακλητική, Σύναγμα, Χόρευμα, Ουράνισμα, Επέγερμα, Θες και Απόθες, Θέμα απλούν, Τρομικόν, Εκστρεπτόν, Τρομικοσύναγμα, Ψηφιστοσύναγμα, Παρακάλεσμα, Ψηφιστοπαρακάλεσμα, Έναρξις, Ξηρόν Κλάσμα, Ημίφωνον, Ημίφθορον, Λύγισμα, Κύλισμα, Αντικενωνύλισμα, Κράτημα, Σείσμα, Πίεσμα, Έσω Θεματισμός, Έξω Θεματισμός, Αργοσύνθετον, Γοργοσύνθετον και το Απόδομα. Από αυτά τα πιο κάτω είχαν τη δύναμη να πλατύνουν τα μέλη, σε μεγάλες γραμμές: Η Παρακλητική, τό Σύναγμα, το Ουράνισμα, το Επέγερμα, το Χόρευμα, το Θες και Απόθες, το Θέμα απλούν, η Έναρξις, το Παρακάλεσμα, το Τρομικόν, το Εκστρεπτόν, το Τρομικοσύναγμα και το Ψηφιστοπαρακάλεσμα.

(συνεχίζεται)